Abstract :
Farsça’dan dilimize geçmi? “canavar” kelimesi, klasik metinlerde gerçek ve soyut manalarda kullan?lmaktad?r. De?erli ta?lardan bahseden Tuhfe-i Murâdî isimli eserde, canavar kelimesinin inciyi olu?turan istiridyeyi kastetti?i görülmü?tür. Tarihsel süreçte bu kelime; mitolojik unsurlar?n, ya?ant?lar?n ve co?rafyan?n etkisiyle farkl? ba?lamlar kazanm??t?r. Ba?lang?çta istiridye-inci çiftine suyun hayatî özelliklerinin yüklenmesi do?um ve do?urganl?k kavramlar?yla özde?le?mi?tir. Sonras?nda istiridye sembolü ve onun ta??d??? anlam; tanr? krallara atfedilmi?tir. Bu özellikleri ta??yan yöneticiler (canavarlar); refah?n, bereketin ve ölümsüzlü?ün kayna?? olarak görülmü?lerdir. Lakin iyi krallar?n ba?ka krallarla olan mücadeleleri iyi-kötü canavar (kral) formlar? ortaya ç?karm??t?r. Zamanla canavar; ejderha ile ayn? form içinde de?erlendirilmi? ve hazineyi bekleyen dev canavar tasavvurlar? olu?mu?tur. Bu durum istiridyenin(canavar?n) canl?l?k formunun zamanla erk özellikler gösteren tanr?-kral formuna dönü?mesine neden olmu?tur. Çünkü kadim toplumlara göre güç ve hayat verme özelli?i tanr? krallara ait bir özelliktir. Ayn? zamanda canl?lar aras?nda sadece erke?i hamile kalan denizatlar? ?eklî olarak ejderhaya benzemektedir. Bu canl? hem erildir ve gücü elinde tutmaktad?r hem de do?urganl?k gibi di?il bir özelli?e sahiptir. Bu ba?lamda Tuhfe-i Murâdî’de geçen “arastôrûs” istiridyesinin; mitolojilerdeki di?, boynuz, bo?a kavramlar?yla özde?le?en ve ya?murlu mevsimlerde ortaya ç?kan bir çe?it istiridye türü oldu?u anla??lm??t?r. “aries(koç) ve taurus(bo?a)” burçlar?n?n zaman olarak kar??l???; “arastôrûs” un deniz yüzeyine ç?kt??? mart ve nisan aylar?na rastlamaktad?r. Sonuç olarak, istiridyelerin do?urganl?k özelliklerinin denizatlar? ile ortak bir “canavar-ejderha” formu olu?turdu?u tespit edilmi?tir. Günümüzdeki canavarlar ise istiridyenin ikiye aç?lan a?z?ndan ve keskin, sivri di?lerinden olu?an “can alan y?rt?c? varl?k” formunu kar??lamaktad?r.
Keyword :
Tuhfe-i Murâdî, canavar, ejderha, istiridye, ARASTORUS